Nieuwe tijdelijke tentoonstelling toont internationale karakter van Kamp Vught

foto: Bagage van Joodse gevangenen op station Vught, 23 mei 1943 (collectie: Nationaal Monument Kamp Vught)

VUGHT – 3 april 2024. Vanaf 12 april is in Nationaal Monument Kamp Vught de tentoonstelling ‘Kruispunt Vught: 36 nationaliteiten achter prikkeldraad’ te zien.

Deze expositie belicht de verhalen van de meer dan 1.800 gevangenen van Kamp Vught die een andere nationaliteit hadden dan de Nederlandse en die afkomstig waren van over de hele wereld. ‘De levenslijnen van duizenden mensen van over de hele wereld kwamen in die oorlogsjaren samen hier in Kamp Vught. Het maakt duidelijk hoe deze plek een van de knooppunten was in een wereldwijd netwerk van vervolging en terreur’, zegt directeur Jeroen van den Eijnde.

Tachtig levensverhalen
Centraal in de expositie staan de levens van zes gevangenen: Anton, Djajeng, Jane, Jules, Kam Hay en Meta. Eén ding hebben ze met de andere 32.000 gevangenen van Kamp Vught gemeen: allemaal werden ze tijdens de Tweede Wereldoorlog opgesloten achter prikkeldraad. Om wie ze waren, wat ze geloofden of wat ze dachten, of omdat ze simpelweg niet in het ideaalplaatje van nazi-Duitsland pasten. Onder hen de bekende Surinaamse verzetsman Anton de Kom, maar ook onbekende verhalen, zoals dat van de enige Chinees die in Kamp Vught gevangen werd gehouden of een Russische schaakliefhebber. Aan de hand van een persoonlijk voorwerp, zoals een boek of een naaimachine, volgt de bezoeker de route die de gevangenen aflegden, soms duizenden kilometers. Vanuit het perspectief van de gevangene beluistert de bezoeker hun levensverhalen.

Symbool voor 32.000 mensen
De zes verhalen zijn heel verschillend van aard. Een bewuste keuze, legt Van den Eijnde uit. ‘Hiermee staan ze symbool voor de 32.000 mensen die op deze plek gevangen werden gehouden. Elk persoon heeft een eigen verhaal, een eigen verleden en – gelukkig – in veel gevallen ook een eigen toekomst. Dat hele verhaal vertellen we hier, waarbij we ons dus zeker niet beperken tot de oorlog: want deze mensen zijn meer dan gevangene van een concentratiekamp.’

Levensroutes
Wat opvalt: de bezoeker komt niet álles te weten. Er is zelfs een verhaal met een open einde. Ook dat hoort bij de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog: tijdens en na de oorlog is veel informatie vernietigd of verloren gegaan. Bij de ontwikkeling van de expositie bleek dat sommige nabestaanden voor het eerst hoorden dat hun familielid gevangene was in dit SS-concentratiekamp. Naast de zes levensverhalen worden in de interactieve opstelling de vaak bijzondere levensroutes van 74 andere gevangenen belicht. Mensen uit België en Duitsland, uit andere Europese landen en van nog verder weg: de Verenigde Staten, Indonesië of Marokko bijvoorbeeld.

Nieuwe inzichten
De kiem van de tentoonstelling ligt in de grootschalige verbouwing van 2019. In de vernieuwde expositie was voor het eerst aandacht voor het internationale karakter van de gevangenen in de vorm van veertien levensverhalen. ‘Dankzij een subsidie van het Mondriaan Fonds in het kader van ’75 jaar vrijheid’ hebben we de afgelopen jaren veel aanvullend onderzoek kunnen doen. Dat heeft bijna 70 nieuwe levensverhalen opgeleverd. Stuk voor stuk boeiende verhalen, soms heel schrijnend, vaak ook opzienbarend en inspirerend’, vertelt Van den Eijnde. ‘Nu weten we dat er niet 30, maar 36 verschillende nationaliteiten op deze plek waren. En het verklaart ook feiten die wij voorheen nog niet konden duiden. Hoe het komt dat er 15 Italianen gevangen hebben gezeten bijvoorbeeld, een opvallend hoog aantal. Of het verhaal achter paspoorten uit landen als Ecuador, Paraguay en Honduras. Ze kwamen van over de hele wereld, van België tot Griekenland en van China tot Suriname.’

Kruispunt Vught
Die grote lijnen én de persoonlijke verhalen komen nu samen in ‘Kruispunt Vught’. ‘Omdat we de levensverhalen te bijzonder vonden om geruisloos toe te voegen aan de vaste expositie’, verklaart Van den Eijnde. ‘En omdat juist de verhalen van deze mensen vaak onbelicht blijven; de Tweede Wereldoorlog wordt meestal vanuit Nederlands perspectief bekeken. De nazi’s hebben geprobeerd om deze mensen te ‘ontmenselijken’: hun namen werden afgenomen en ze werden tot nummers gemaakt. Door hun verhalen te vertellen, geven wij hen hun gezicht terug, letterlijk en figuurlijk.’

De expositie (met teksten in Nederlands en Engels) is mogelijk dankzij bijdragen van het Mondriaan Fonds, het Cultuurfonds, het VSBfonds, Zabawas, de Vriendenkring en de stichting Beschermers van Nationaal Monument Kamp Vught.